نوید شاهد | فرهنگ ایثار و شهادت

از دهه 1990ميلادي به اين سو، حجم عظيم و گسترده اي از توليدات علمي رشته هاي گوناگون علوم اجتماعي به موضوع سرمايه ي اجتماعي اختصاص يافته است. همگام با تحول نظريات توسعه اقتصادي، توجه دانشمندان علم اقتصاد توسعه نيز به اين مفهوم جلب گرديد، به گونه اي كه پس از گذشت كمتر از يك دهه از ورود اين مفهوم به ادبيات توسعه اقتصادي، حجم عظيمي از مقالات و مطالعات پيرامون بررسي عمل كرد و نقش آن در رشد و توسعه اقتصادي سامان يافت. توجه روزافزون جامعه علمي به اين موضوع، گذشته از مدگرايي علمي و آكادميك، به ويژگي بين رشته اي و مفهوم پيچيده آن باز مي گردد. از آنجا كه سرمايه ي اجتماعي داراي مصداق ها و كاركردهاي متنوعي مي¬باشد، لازم است مؤلفه ها وعناصر اصلي آن مورد شناسايي قرار گيرد، در غير اين صورت سرمايه ي اجتماعي تنها به عنوان يك مفهوم انتزاعي مطرح بوده و كاربرد سياست گذاري و برنامه ريزي نخواهد داشت. اين نوشتار مي كوشد تا با مراجعه به متون و نصوص اسلامي، با معرفي فرهنگ ايثار و شهادت به عنوان يكي از مؤلفه ها و نماگرهاي اصلي، از طريق ايجاد و تقويت اعتماد تعميم يافته و مشاركت عمومي بر استحكام سرمايه ي اجتماعي در انديشه ديني، موثر واقع گردد. فرهنگ ايثار و شهادت از آن دسته مفاهيم ناب اسلامي است كه مرز روشني ميان نظريات سرمايه ي اجتماعي از منظر اسلام و انديشه متعارف ترسيم مي نمايد. تحقق اين فرهنگ برجسته در كنار آثار و بركات فراوانش مي¬تواند از طريق كاهش هزينه تعاملات و قراردادهاي اجتماعي و تسهيل كنش هاي هدفنمد اجتماعي، نتايج پر ثمري در جامعه از خود برجاي گذارد. از جمله نتايج بسط فرهنگ ايثار و شهادت، كاهش فقر، كارآمدي حكومت و دولت و برقراري امنيت است كه مي¬تواند بستر مناسبي براي تحقق توسعه اقتصادي ايجاد نمايد.

جنگ معمولا پديده اي ناخوشايند تلقي شده و با پيامدها ي منفي و خانمان سوز همراه ست. طي جنگ تحميلي بر ايران، بسياري از ايرانيان شهيد، و تعداد بسياري مجروح و تعداد بسيار زيادي نيز به عنوان بازماندگان جنگ محسوب مي شوند. اينان در جريان زندگي اجتماعي با مسايل روحي و اجتماعي متعددي دست و پنجه نرم مي كنند. انجام مطالعات علمي در خصوص جنبه هاي مختلف زندگي آنان و كمك اساسي به آن ها، هم ضرورتي ديني است و هم ضرورتي اجتماعي. در اين راستا، از جمله پديده ها ي قابل بررسي در خصوص آنان، موضوع سطح سلامت عمومي و برخورداري آنان از سطح حمايت اجتماعي ادراك شده است. هدف اين مقاله بررسي اين موضوعات در بين دانشجويان دانشگاه مازندران با تأكيد بر مقايسه ميان دانشجويان شاهد و ايثارگر و عادي است؛ ضمن اين كه سعي در آزمون نوع رابطه بين سطح حمايت اجتماعي دريافتي و ميزان سلامت عمومي دانشجويان دانشگاه مازندران نيز هدف جستجوست. با استفاده از جدول مورگان، از 8.68 دانشجوي مشغول به تحصيل در سال 88-87 در دوره ي كارشناسي و به تناسب تعداد كل دانشجويان شاهد و ايثارگر، از طريق روش نمونه گيري طبقه اي، 367 نفر به عنوان حجم نمونه ي مورد بررسي برگزيده شدند. داده هاي مورد نظر نيز با استفاده از پرسش نامه هاي معتبر و پايا جمع آوري شدند. تحليل داده هاي جمع آوري شده نكات قابل ملاحظه اي را نشان مي دهد كه به برخي از مهم ترين آن ها در زير اشاره مي شود: - از 3. دانشجوي شاهد و ايثارگر در حجم نمونه مورد بررسي، 53 درصد بدون اختلال و 47 درصد مشكوك به اختلال از حيث وضعيت سلامت عمومي تشخيص داده شدند. اين درحالي است كه در بين دانشجويان عادي 55 درصد مشكوك به اختلال و 45 درصد از سلامت عمومي برخوردار بودند. - سطح حمايت اجتماعي ادراك شده دانشجويان شاهد و ايثاركر و نيز دانشجويان عادي بالا ست. به ترتيب 7. و 76 درصد اين دانشجويان با گويه هاي سنجش كننده ي سطح حمايت اجتماعي ادراك شده در حد بالا و خيلي بالا موافق بودند. - نتيجه ي آزمون تي مستقل نشان داده است كه تفاوت معني داري بين دانشجويانِ "شاهد و ايثارگر" و دانشجويان عادي از حيث سطح سلامت عمومي و سطح برخورداري شان از حمايت اجتماعي ادراك شده وجود ندارد. - رابطه اي مستقيم و معني دار بين سطح برخورداري از حمايت اجتماعي و ميزان سلامت عمومي دانشجويان وجود دارد. اين يافته با يافته هاي تحقيقات قبلي هماهنگي دارد. - سطح برخورداري دانشجويان از حمايت اجتماعي ادراك شده از ناحيه ي "ديگران مهم" و ميزان تأثيرگذاريِ آن بر ميزان سلامت عمومي دانشجويان در مقايسه با سطح برخورداري شان از حمايت اجتماعي دريافتي در خانواده و از ناحيه دوستان و تأثيرگذاري آن بر ميزان سلامت عمومي آن ها بيش تر است. واژه هاي كليدي: سلامت عمومي؛ حمايت اجتماعي؛ دانشجويان شاهد و ايثارگر و عادي؛ دانشگاه مازندران

طرح مسأله: موضوع و هدف اصلي پژوهش، شناسايي دقيق ميزان مشكلات جانبازان در انواع مختلف اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي، درماني، خانوادگي و رواني از منظر علمي بوده است. روش: در مقاله ي حاضر براساس پژوهشي كيفي و با ارائه ي نتايج به صورت كمي، سعي شده است ميزان مشكلات با ابزار پرسش نامه و مصاحبه ي حضوري بررسي شود. در اين پژوهش همه ي جانبازان 7. درصد به بالا در شهر كرمان كه قادر به مصاحبه بوده اند مورد توجه خاص قرار گرفته اند. يافته ها: با توجه به داده هاي بدست آمده، ميزان مشكلات جانبازان در ابعاد روحي و رواني، اقتصادي، اجتماعي در ميان جانبازان مورد بررسي در مجموع زياد بوده و اكثر افراد مورد بررسي مشكلات ياد شده را تجربه كرده و موانع زيادي را بر سر راه زندگي خود و خانواده ديده اند، اما با تمام مشكلات روحيه ي خوبي داشته و اصلا نااميد نشده و با نيروي ايمان و صبر به زندگي ادامه مي دهند. نتايج: با توجه به يافته هاي پژوهش و با محاسبه ي انواع مشكلات در زندگي جانبازان 7. درصد به بالا كه اكثراً بالاترين و شديدترين جراحت ها و آسيب ديدگي را تحمل مي كنند، يادآوري اين نكته حائز اهميت است كه حضور جانبازان در جبهه هاي نبرد باعث شده تا امروزه در امنيت و آسايش زندگي كنيم. بنابراين رسيدگي به امور مطروحه در اين پژوهش زمينه سازي را از طرف مديران جامعه و مسؤولين مربوطه و دست اندر كاران مي طلبد.

مطالعات مختلف نشان مي دهد كه دست يابي به اطلاعات، بهره مندي از راهنمايي، پند واندرز، دل گرمي احساسي، حمايت عاطفي و مساعدت مالي و... از جمله منابع و مواهبي است كه از پرتو تعاملات اجتماعي حاصل مي گردد و افراد را قادر مي سازد تا در حوزه هاي مختلف زندگي(اقتصادي، اجتماعي، سياسي و فرهنگي) به موفقيت هاي بيش تري دست يابند. فرزندان شاهد در جريان زندگي فردي و اجتماعي خود با چالش هاي فراواني مواجه هستند كه در برخورد با اين چالش ها، نقش شبكه هاي اجتماعي آنان در فراهم نمودن انواع حمايت هاي اجتماعي بسيار با اهميت است. بدين جهت، پژوهش حاضر به دنبال آن است كه به بررسي حمايت اجتماعي ناشي از شبكه هاي اجتماعي در بين فرزندان شاهد بپردازد. بدين منظور با الهام از نظريه ي شبكه اجتماعي، با استفاده از روش پيمايشي ميزان حمايت اجتماعي ناشي از شبكه هاي اجتماعي در بين فرزندان شاهد دچار آسيب هاي اجتماعي در دو استان مازندران و گلستان مورد بررسي قرار گرفت. يافته هاي تحقيق مويد آن است كه فرزندان شاهد فقط از حمايت نسبتاً بالاي شبكه ي خانوادگي برخوردار هستند و بنا به دلايل مختلف آن ها از حمايت هاي حاصل از ساير شبكه هاي اجتماعي محروم مي باشند. فقدان حمايت اجتماعي از سوي ساير شبكه هاي اجتماعي، سبب گرديده كه سطح اعتماد اجتماعي در نزد اين افراد نيز پايين باشد. فقدان اعتماد اجتماعي در شرايط كنوني جامعه مي تواند پيامدهاي فردي و اجتماعي فراواني براي اين افراد به همراه داشته باشد.

مقاله ي حاضر پيرامون آسيب شناسي منزلت اجتماعي خانواده هاي شاهد و ايثارگر مي باشد. در اين مطالعه وجه آسيب شناسانه ي منزلت اجتماعي خانواده ها، در قالب رويكرد «دلهره ي منزلت» مورد تبيين و بررسي قرار گرفته است. هم چنين آثار و تبعات اين دلهره بر نگرش فرزندان ايثارگر نسبت به وضعيت گسترش فرهنگ ايثارگري و روحيه ي ايثارگري آن ها بررسي شده است. پژوهش حاضر به روش پيمايش انجام گرفته و جامعه ي آماري آن را كليه ي دانش آموزان و دانشجويان سراسر كشور تشكيل مي دهد، به نحوي كه حجم نمونه برآورد شده برابر با 4681 نفر مي باشد. در نهايت از طريق شيوه ي نمونه گيري «چند مرحله اي» چهار استان تهران، خراسان رضوي، لرستان و خوزستان مورد مطالعه قرار گرفته است. نتايج حاصل نشان از رابطه ي معناداري بين ميزان منزلت اجتماعي پاسخ گويان با نگرش به فرهنگ ايثارگري و روحيه ايثارگري پاسخ گويان دارد.

عين القضات همداني عارف، اديب و نويسنده مشهور قرن ششم هجري است. وي كه از شاگردان بي واسطه خيام نيشابوري و محمدغزالي و با واسطه احمدغزالي است آثاري گرانمايه در فلسفه و عرفان اسلامي به زبان هاي فارسي و عربي دارد كه از مهم ترين آنها مي توان به تمهيدات، رساله يزدان شناخت و زبده الحقايق اشاره كرد. وي در آثار فلسفي خويش به راه حكيم ابوعلي سينا مي رود و در تأويل و تفسير آيات، احاديث و مباني اسلامي تا آنجا پيش مي رود كه به شهادت رسيده و به اين واژه معناي تازه اي مي بخشد. نگارنده در اين مقاله در پي كاوش در زندگاني و شهادت اين عارف بزرگ برآمده است.

هدف اساسي در اين تحقيق، بررسي ميزان مشكلات اجتماعي، اقتصادي و شغلي جانبازان تركيبي در شهرستانهاي بروجن و شهركرد بوده است. در اين تحقيق، از دو روش پيمايشي و اسنادي استفاده شده است كه در روش پيمايشي از پرسش نامه به عنوان عمده ترين تكنيك جمع آوري داده ها استفاده شد و در روش اسنادي از اطلاعات ثانويه كه همان مراجعه به اسناد و مدارك و نشريات آماري موجود است، استفاده گرديد. به همين منظور، دو گروه 40 نفري از جانبازان دو شهرستان مذكور انتخاب شدند و پرسش نامه اي شامل 20 سؤال بسته در اختيار آنها قرارگرفت كه پس از تكميل پرسش نامه ها و تجزيه و تحليل داده ها، با استفاده از آماره هاي تحليل واريانس و ضريب همبستگي پيرسون، نتايج حاصل از فرضيات پنجگانه در اين تحقيق به دست آمد. در فرضية اول به رابطه بين ميزان مشكلات اجتماعي اقتصادي و تحصيلات جانبازان پرداخته شد كه رابطه معناداري به دست آمد؛ يعني افرادي كه داراي تحصيلات بالايي بوده-اند، از لحاظ دارا بودن مشكلات اختلاف زيادي با افراد با سطح سواد پايين داشته اند. فرضية دوم به رابطه بين درصد جانبازي و ميزان مشكلات اجتماعي- اقتصادي پرداخته است كه معنادار و رابطة بين آنها مثبت بوده است؛ يعني هر چه درصد جانبازي جانبازان مورد مطالعه بيشتر بوده، به همان اندازه بر مشكلات آنها افزوده شده است. فرضيه سوم رابطه بين انسجام اجتماعي (احترام به جانبازان) با ميزان مشكلات اجتماعي و اقتصادي نيز تأييد شده است و رابطه بين آنها منفي بوده است؛ يعني هر چه همبستگي انسجام اجتماعي و ميزان احترام به جانبازان بيشتر شود، به همان ميزان مشكلات آنان كاهش پيدا مي كند. فرضيه چهارم: رابطه بين نوع منزل مسكوني و ميزان مشكلات اجتماعي و اقتصادي جانبازان را نشان مي دهد و تأييد نمي شود؛ يعني جانبازان متناسب با نوع منزل مسكوني از ميزان مشكلات يكساني برخوردارند. فرضيه پنجم: رابطه بين رضايت از بنياد و ميزان مشكلات اقتصادي و اجتماعي را نشان مي دهد وتأييد مي شود؛ يعني رابطه بين آنها معكوس است؛ بنابراين هر چه ميزان رضايت از بنياد بيشتر باشد، به همان اندازه ميزان مشكلات كاهش پيدا مي كند.

پژوهش حاضر از نوع اسنادي است. جامعه ي آماري آن كليه ي شهداي داراي وصيت نامه يا و آثار فرهنگي مي باشند كه از اين تعداد 2500 صفحه از آثار به روش نمونه گيري تصادفي از كل كشور انتخاب گرديد و تكنيك تحليل محتوا جهت تحليل، مورد استفاده قرارگرفت. واحد تحليل در اين پژوهش جمله مي باشد. طبقه بندي مطالب برحسب سه محور: امور فرهنگي، امور اجتماعي و امور سياسي صورت گرفته است. هر محور شامل چندين مقوله ي كلي و هر مقوله ي كلي متشكل از تعدادي مقوله ي جزيي مي باشد. از كل وصايا و آثار فرهنگي كه مورد تحليل قرارگرفته است، در مجموع 35363 مورد مطلب استخراج شده است. بيش ترين فراواني مطالب با(164426 جمله) 55/46 درصد به امور سياسي اختصاص يافته و پس از آن (14.007 جمله) 60/39 درصد و (4894 جمله) 83/13 درصد از مطالب به ترتيب به امور فرهنگي و امور اجتماعي مربوط مي شود.

براي بررسي و مقايسه ي رابطه ي دين داري، نگرش سياسي- اجتماعي و پيشرفت تحصيلي با سازگاري اجتماعي دانشجويان شاهد و غيرشاهد، تعداد 625 دانشجو با روش نمونه گيري طبقه اي با اختصاص متناسب از ميان دانشجويان دانشگاه هاي شهر تهران انتخاب شدند. جهت اندازه گيري متغيرهاي پژوهش از مقياس دين داري دانشجويان، پرسشنامه ي نگرش سياسي ـ اجتماعي و پرسشنامه ي شخصيتي كاليفرنيا استفاده شده است.

جنگ بي ترديد از شگفت انگيزترين پديده هاي اجتماعي است كه تمام ابعاد بشري جامعه را به شدت تحت تاثير قرار مي دهد. اين پديده پس از پيروزي انقلاب اسلامي ايران به عنوان يكي از تاثير گذارترين عوامل در بعد فرهنگي بود كه آن هم تمام مسايل فرهنگي دفاع، از جمله ايثار، شهادت، جهاد و مقاومت و... را در برمي گيرد. اين مقاله، با هدف تبين كنش متقابل بين جنگ و فرهنگ ايثار و شهادت، با رويكردهاي جامعه شناختي مورد بررسي قرار گرفته است؛ بنابراين ضمن تعريف چند مفهوم كليدي از جمله ايثار، شهادت، فرهنگ و جنگ، به تحليل خودكشي دگر خواهانه يا غير خواهانه و با استفاده از الگوي دوركيمف به تحليل جامعه شناختي فرهنگ ايثار و شهادت طلبي هاي دوران دفاع مقدس پرداخته است و موضوع جنگ ايران و عراق و همبستگي هاي اجتماعي وابسته به جنگ را مورد بررسي قرار داده است.